Lijepa riječ i gvozdena vrata otvara. Ovo je izreka koja govori o tome koliku moć ima riječ, toliku da simbolički može da otvori vrata koja su napravljena od najčvršćeg materijala – željeza. Željezo - kovan i rastegljiv materijal, smatran je kao jedan od najčvršćih i najstabilnijih, ima dvostruku simboliku, okarakteriziran s jedne strane sretnim, a s druge strane nesretnim metalom.
Upotreba željeza datira još 1200 g. p. n. e. i smatra se da se najprije obrađivalo željezo koje je na zemlju palo iz meteorita. Još od prahistorije čovjek se počinje učiti raznim zanatima, odnosno počinje da obrađuje dostupne materijale kako bi sebi olakšao život; tako je ovladao i vještinom obrade željeza koristeći veoma kompleksne kovačke tehnike. U Egiptu i Mezopotamiji smatran je sedmom od osam najdragocjenijih ruda, a zbog njegove čvrstine i tvrdoće korišten je za izradu oružja (u svečanim prilikama oružje koje se nosilo često bi bilo optočeno zlatom ili srebrom). Također, kod Kelta se koristio za izradu vojne opreme. Pri dodiru s vatrom pocrveni, te je upravo zbog toga povezivan s bogom rata odnosno Aresom u grčkoj, a Marsom u rimskoj mitologiji. Željezo je oduvijek bilo nerazdvojivo od rata, te otuda i negativna simbolika koja se vezuje za njega. Željezo se vezuje za plamen, kovačnicu i koplje, a njega topi kovač Hefest (u grčkoj, a Vulkan u rimskoj mitologiji). Rimljani su smatrali da postoje dvije vrste željeza, ono koje donosi sreću – bijelo olovo i njegova suprotnost crno olovo, odnosno ono koje donosi nesreću. Da je željezo vezivano za bogove, govori nam i to da je u slovenskoj mitologiji bio karakterističan za boga Prova (bog pravde i suđenja).
U Starom zavjetu simbol je čvrstine i surovosti, dok se u Bibliji pominje gvozdeno žezlo, gvozdeni jaram, gvozdeni zid i gvozdena vlada.
Pored izrade oružja i vojne opreme, željezo je svoju primjenu pronašlo i u arhitekturi: u srednjem vijeku krasilo je i štitilo mnogobrojne crkve i dvorce. Do srednjeg vijeka željezo zadržava svoju dvoznačnost: meteoritsko željezo dospijeva s neba na zemlju, te je božji dar, ali i strano tijelo koje se vezuje za demone: istovremeno štiti od zla, ali ga i širi preko oružja. Upravo željezu se često prepisuje i simbolika oružja koja su od njega skovana od kojih je najznačajniji mač. Srednji vijek, koji je bio pun različitih praznovjerja, a naročito vezanih za magijske i natprirodne pojave, o željezu se razmišljalo kao o metalu koji ima moć da odagna demone i da uništi elfove i vile, stoga su se pravili raznorazni nakiti (najčešće prstenje) i amajlije koje bi koristile kao zaštita od zla. Još od tada datira vjerovanje da potkovica donosi sreću, a to vjerovanje zadržalo se i do danas.
U umjetnosti, stoljećima je njegova upotreba bila za ojačavanje građevinskih struktura; 18. stoljeće nosi sa sobom promjene te se željezo polako počinje koristi kao samostalan građevinski materijal. „Gvožđe je bilo jeftino, jako i otporno na vatru; ipak u društvu u kome je tradicija suvereno vladala, ono je smatrano i suviše modernim da bi bilo prihvaćeno s estetskog stanovišta. Tako je gvožđe, masovno korišćeno u najprestižnijim projektima, redovno bilo oblagano kamenom.“
Pored izrade željezničkih stanica (željezne grede), preradom livenog gvožđa dobivao se čelik, te je 1889. u Parizu, napravljena Ajfelova kula, koja je između ostalog predstavljala pobjedu čelika nad ostalim materijalima. Jedna od zanimljivijih građevina je Kristalna palača (1851. London), Džozefa Pekstna koja je sačinjena od kombinacije stakla i željeza.
Danas u narodnim poslovicama željezo se često koristi kao sinonim za jako i snažno poput „biti gvozdenog zdravlja“ što nam ukazuje na osobu koja je izuzetno zdrava, kao i „gvožđe se kuje dok je vruće, a djeca se vaspitavaju dok su mala“, „gvozdena ruka“- snažna, jaka, stroga.
Na našim prostorima staro slavensko ime je Gvozden, koje je upravo sinonim za otpornost, čvrstoću, snagu i jak karakter.
Gvozdeno doba, četvrto po redu, prema grčkoj kozmogoniji, je doba svih neumjerenosti i zločina koje je obilježila surovost. „Iron throne“ je gvozdeni presto u seriji Game of thrones, gdje upravo svjedočimo o neumjerenosti i zločinima ljudi koji su spremni na svaku surovost ne bi li sjeli upravo na gvozdeni presto.
Petim rodom smatra se naš rod, koji je nastao od željeza, osuđen na patnju i na propast, što je i uočljivo u današnjici, s obzirom na dekadenciju, otuđenje i izopačenost koja vlada u 21. stoljeću.
Marija Saičić
Literatura:
Larousse - Mali rečnik simbola, Nanon Garden - Rober Olorenšo - Žan Garden - Olivije Klajn, Laguna, Beograd, 2011.
Meri Holingsvort, Umetnost u istoriji sveta, EVRO-GIUNTI, Beograd, 2006.